Wirus HPV a rak szyjki macicy

W roku 2008 Harald zur Hausen otrzymał Nagrodę Nobla za odkrycie wirusa HPV, czyli wirusa brodawczaka ludzkiego.
Okazało się wówczas, że prawie 100% raków szyjki macicy spowodowanych jest infekcją wirusem HPV.
Obecnie znanych jest ponad 150 typów wirus HPV, które wywołują zarówno zmiany złośliwe w postaci raka jak i zmiany łagodne w postaci zmian brodawkowatych.

Jak działa wirus HPV?

Poszczególne typy wirusa HPV wykazują tendencję do zakażania różnych okolic ciała.
Wirus HPV zakaża komórki podstawne nabłonka płaskiego, czyli skóry lub błon śluzowych wywołując:
– raka szyjki macicy
– raka prącia
– raka krtani
– kłykciny kończyste krtani , sromu, prącia, odbytu, czyli zmiany brodawkowate łagodne ale bardzo uciążliwe w leczeniu i mogące dać poważne powikłania niebezpieczne dla organizmu
– brodawki skórne tzw. kurzajki

Najbardziej niebezpiecznymi, onkogennymi są typy wirusa HPV 16 i 18, które w ponad 70% związane są z rozwojem raka, gdyż maja one zdolność integracji z DNA człowieka i wywołują przemianę nowotworową zakażonych komórek.
Również inne typy wirusa HPV np. 31,33,45,52,58 mają zdolność wywoływania zmian nowotworowych , aczkolwiek ich potencjał onkogenny jest niższy.
Typy wirusa HPV 6 i 11 wywołują zmiany łagodne brodawkowate o typie kłykcin kończystych.

Jak dochodzi do zakażenia?

Do zakażenia dochodzi w momencie bezpośredniego kontaktu z wirusem, czyli w trakcie współżycia, gdy wirus przenosi się bezpośrednio z osoby zakażonej na zdrową oraz drogą wertykalną, gdy dochodzi do zakażenia dziecka w trakcie porodu.
Zmiany łagodne brodawkowate tzw. kurzajki przenoszą się w trakcie kontaktu dłoni i stóp bezpośrednio z powierzchniami z którymi miały kontakt osoby zakażone np. chodzenie bosymi stopami na basenie.

Jak przebiega zakażenie wirusem HPV?

Zakażenie wirusem HPV przebiega początkowo bezobjawowo a okres wywołania zmian klinicznych może wynosić od kilku tygodni do kilku miesięcy. W blisko 90% przypadków dochodzi do samowyleczenia. Szczególnie jednak u osób z obniżoną odpornością rozwija się zakażenie przewlekłe, DNA wirusa wbudowywuje się trwale do DNA komórki nabłonka powodując jego modyfikację i powstawanie nieprawidłowych form komórek, które mogą być komórkami rakowymi lub komórkami, które przybierają formę zmian brodawkowatych.
Objawy kliniczne w postaci brodawek tzw. kurzajek lokalizują się głównie na stopach i dłoniach, z reguły są to małe guzki niebolesne, rogowaciejące.
Na błonach śluzowych w okolicach zewnętrznych narządów płciowych – srom, prącie ,odbyt lokalizują się zmiany o charakterze kłykcin kończystych , które przyjmują formę kalafiorowatych krzaczastych wyrośli w kolorze białym lub różowym. Nieleczone przyjmują formę bardzo obfitych zmian, które mogą znacznie utrudniać codzienne funkcjonowanie.
Zmiany o typie kłykcin kończystych są szczególnie niebezpieczne w obrębie krtani i gardła, gdyż nieleczone mogą prowadzić do bardzo poważnego upośledzenia oddychania.
Szczególnie niebezpieczne są zmiany spowodowane typami wysokoonkogennymi typ 16 i 18 w obrębie szyjki macicy, gdzyż zmiany te są niewidoczne dla chorej i praktycznie nie dają żadnych objawów klinicznych a prowadzą do rozwoju raka szyjki macicy.
Rozwój raka szyjki macicy trwa od kilku do kilkunastu lat od momentu infekcji. Dlatego tak ważne są regularne badania cytologiczne. Badanie cytologiczne umożliwia wykrycie zmian na poziomie komórki zainfekowanej wirusem HPV zanim rozwiną się objawy kliniczne.
Szczepy wysokoonkogenne wywołują początkowo zmiany komórkowe o typie tzw. dysplazji, która z formy dysplazji małego stopnia (LSIL) przechodzi do zmian o charakterze dysplazji dużego stopnia (HSIL) , następnie tzw. raka in situ, po czym przechodzi w formę raka inwazyjnego.

Regularne badania cytologiczne służą rozpoznaniu infekcji HPV na jak najwcześniejszym etapie, gdy leczenie jest jak najmniej inwazyjne i 100% skuteczne.

Jak wygląda profilaktyka i leczenie zakażenia wirusem HPV?

Nie ma skutecznego, aktywnego leku leczącego infekcję HPV.
Skutecznym sposobem zapobiegania tym infekcjom są szczepienia przeciwko HPV.
Leczenie istniejących już infekcji wirusem HPV polega na usunięciu zakażonej tkanki.
W przypadku zmian brodawkowatych i kłykcin kończystych najskuteczniejszymi, udowodnionymi sposobami leczenia jest zamrożenie zmian wirusowych lub usunięcie ich za pomocą lasera ( tzw. waporyzacja laserowa , czyli odparowanie).
W przypadku zmian szyjki macicy o charakterze dysplazji należy rozszerzyć diagnostykę o badanie kolposkopowe , które umożliwia precyzyjną lokalizację zmian w obrębie szyjki macicy oraz określenie ich nasilenia.
Zainfekowany nabłonek z szyjki macicy należy usunąć w granicach zdrowych tkanek , najczęściej odbywa się to za pomocą elektroresekcji, czyli wycięcia pętlą elektryczną.
Uzyskany w ten sposób materiał przesyła się do badania histopatologicznego celem weryfikacji stopnia nasilenia zmian oraz kontroli wycięcia ich z marginesem zdrowej tkanki. Taki sposób leczenia nie upośledza funkcji rozrodczych.
W przypadku inwazyjnego raka szyjki macicy jedynym sposobem leczenia , ratującym życie, jest rozległy zabieg operacyjny z usunięciem narządu rodnego i węzłów chłonnych.

Najlepszym sposobem zapobiegania infekcji wirusem HPV są szczepienia.

Przenoszony drogą płciową wirus HPV jest w prawie w 100% odpowiedzialny za rozwój raka szyjki macicy, czwarty co do częstości występowania nowotwór złośliwy u kobiet.
Jedyną skuteczną metodą zapobiegania zakażeniu wirusem HPV jest szczepienie.
Wykazano , że statystyczne ryzyko zakażenia wirusem HPV wynosi u kobiet 85% a u mężczyzn 91%.
Do zakażenia dochodzi najczęściej w trakcie kontaktów seksualnych lub przez kontakt zakażonych rąk z narządami płciowymi.
Do zakażenia noworodka może dojść również w trakcie porodu.
Najbardziej niebezpiecznymi typami wirusa, najbardziej onkogennymi są typ 16 i 18.
Inne typy wirusa np. 31,33,45,52, 58 wykazują mniejszą onkogenność.
Typy wirusa 6 i 11 wywołują zmiany łagodne o typie zmian brodawkowatych, które mogą być jednak bardzo uciążliwe i niebezpieczne , szczególnie gdy dotyczą krtani.
Obecnie dostępne są szczepionki przeciwko dwóm typom wirusa HPV 16 i 18 oraz szczepionki 9 walentne przeciwko typom onkogennym HPV 16,18, 31,33,45,52 i 58 oraz HPV 6 i 11.
Obie dostępne szczepionki są skuteczne w profilaktyce zakażeń wirusami HPV typ 16 i 18, z tym że szczepionka 9 walentna zabezpiecza dodatkowo przez typami HPV 6 i 11 wywołującymi zmiany brodawkowate.
Szczepienia mają wysoką skuteczność , trzeba mieć jednak świadomość że nie chronią one przed wszystkimi typami wirusa i nie zabezpieczają w 100% przed rakiem szyjki macicy, dlatego niezbędne jest niezaniechanie regularnych profilaktycznych badań cytologicznych.
Obecnie dostępne szczepionki są bezpieczne, gdyż nie zwierają one żywych wirusów a jedynie ich białka , które mają wywołać reakcję odpornościową w organizmie nie powodując choroby.
Trzeba mieć świadomość, że nawet przebycie infekcji HPV nie daje odporności , gdyż jest to infekcja miejscowa, bardzo ograniczona, nie dająca wystarczającej reakcji immunologicznej aby mogły wywołać trwałą odporność.
Trzeba również wiedzieć, że szczepienie nie spowoduje wyleczenia istniejącej infekcji HPV.
Szczepienia przeciwko HPV są najskuteczniejsze, gdy przeprowadza się je przed rozpoczęciem współżycia. Zgodnie z zaleceniami szczepienie przeciwko HPV powinno obejmować wszystkie dzieci, obojga płci, między 11 a 12 rokiem życia.
Rekomenduje się również szczepienie osób dorosłych, które rozpoczęły współżycie.
Dla osób do 15 roku życia kompletne szczepienie składa się z dwóch szczepionek podanych w odstępie 6-12 miesięcy.
Szczepienie osób powyżej 15 roku życia obejmuje 3 dawki szczepionki podane w schemacie 0-2-6 miesięcy, czyli po pierwszej dawce podaje się drugą dawkę po 2 miesiącach i trzecią dawkę po 6 miesiącach od pierwszej dawki.
Zaleca się aby cały schemat szczepienia przeprowadzać tym samym preparatem.
Przeciwwskazania do szczepienia obejmują ogólne przeciwwskazania do szczepień.
Nie zaleca się podawania tych szczepionek w ciąży oraz gdy wystąpiły objawy nadwrażliwości po podaniu pierwszej dawki.
Od 01 czerwca 2023r. rozpoczęto w Polsce program bezpłatnych , powszechnych szczepień nastolatków w wieku 12 i 13 lat przeciwko wirusowi HPV.
Ponieważ nie ma skutecznych leków przeciwko wirusowi HPV najskuteczniejszą metodą ochrony są szczepienia.
Zakażenia te są szczególnie niebezpieczne, gdyż osoba zakażona bardzo często nie ma świadomości zakażenia i sama nieświadomie zaraża innych.
Zakażenie bardzo długo może przebiegać w sposób bezobjawowy i być przyczyną zakażenia wirusem HPV noworodka w czasie porodu.
Z tych względów kobiety, szczególnie w ciąży, powinny wykonywać profilaktyczne badania cytologiczne, w trakcie których można wykryć wczesne stadia zakażenia wirusem HPV.